मानंकन कार्यप्रणाली (SOP) महाराष्ट्रातील महानगरपालिकांद्वारे पुनरावर्तन मोहिमेची अंमलबजावणी
(सीपीसीबी (केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळ (Central Pollution Control Board)) सुधारित विसर्जन मार्गदर्शक तत्त्वे 2020 नुसार)
1. नियोजन आणि समन्वय
A. कार्यदलाची निर्मिती:
I. नगरपालिका अधिकारी, पुनरावर्तनचे प्रतिनिधी, स्थानिक स्वयंसेवी संस्था आणि समुदाय नेते यांचा समावेश असलेले एक समर्पित कार्यदलाची स्थापना करा.
- कार्यदलातील प्रत्येक सदस्याला विशिष्ट भूमिका आणि जबाबदाऱ्या नियुक्त करा.
III. CPCB सुधारित विसर्जन मार्गदर्शक तत्त्वांच्या मुख्य मुद्यांवर कार्य दलास प्रशिक्षण .
B. जनजागृती मोहीम:
- पर्यावरणपूरक मातीच्या मूर्ती वापरण्याचे महत्त्व आणि पुनरावर्तन मोहिमेबद्दल लोकांना शिक्षित करण्यासाठी उत्सवाच्या अगोदर एक जागृती मोहीम सुरू करा.
II.संदेश प्रसारित करण्यासाठी सोशल मीडिया, स्थानिक वर्तमानपत्रे, रेडिओ आणि टेलिव्हिजन यांसारख्या विविध माध्यमांचा वापर करा.
III. मोहिमेबद्दल लोकांना शिक्षित करण्यासाठी शाळा, महाविद्यालये आणि समुदाय केंद्रांच्या सहकार्याने कार्यशाळा आणि चर्चासत्रे आयोजित करा.
C. स्थानिक कारागिरांसह भागीदारी:
- पीओपी गणेशमूर्तींच्या निर्मिती आणि विक्रीवर कडक बंदीची अंमलबजावणी करा – कारागिरांना आळा घालण्यासाठी छापे टाका
- केवळ पर्यावरणपूरक साहित्य – ओळखपत्रांसह काम करणाऱ्या मूर्तीकारांसाठी नोंदणी प्रक्रिया
- नवीन मूर्ती तयार करण्यासाठी पुनर्नवीनीकरण केलेल्या मातीचा वापर करू शकणारे स्थानिक कारागीर आणि मूर्तीकार ओळखा आणि त्यांच्याशी सहयोग करा.
- पुनर्नवीनीकरण केलेल्या मातीचा वापर करू शकणारे स्थानिक कारागीर आणि मुर्तीकार यांचा सर्वसमावेशक माहितीपत्रक विकसित करा.
- शाश्वत पद्धतींचा इतिहास असलेल्या आणि मोहिमेत सहभागी होण्याची इच्छा असलेल्यांवर लक्ष केंद्रित करून कारागीर निवडण्यासाठी निकष स्थापित करा.
- मोहीम, त्याचे फायदे आणि ते कसे सहभागी होऊ शकतात हे समजावून सांगण्यासाठी कारागिरांसोबत बैठका आणि कार्यशाळा आयोजित करा. आवश्यक असल्यास पुनर्वापर प्रक्रियेचे प्रशिक्षण.
- केवळ पर्यावरणपूरक साहित्यासह काम करणाऱ्या कारागिरांना आर्थिक सहाय्य, पायाभूत सुविधा आणि प्रोत्साहन
- कारागिरांच्या ठिकाणांचा नकाशा तयार करा आणि प्रकाशित करा जेणेकरून नागरिकांना थेट माती देखील परत करता येईल.
(कारागीर ओळखण्यासाठी खालील पद्धती वापरा:
स्थानिक कारागीर संघटना आणि हस्तकला सहकारी संस्थांशी संपर्क साधा.
पुनरावर्तन / इकोएक्सिस्ट फाउंडेशन आणि इतर स्वयंसेवी संस्थांच्या विद्यमान संपर्काचा वापर करा.
मोहिमेत सहभागी होण्यासाठी कारागिरांना आमंत्रित करण्यासाठी सर्वेक्षण किंवा नोंदणी मोहीम आयोजित करा.)
2. मातीच्या मूर्तींचे संकलन
A. विसर्जन स्थळांची ओळख:
- शहरातील सर्व प्रमुख आणि लहान विसर्जन स्थळे ओळखा.
- गणेशोत्सवादरम्यान नैसर्गिक पाणवठे – नद्या, तलाव आणि खाड्या शक्यतोवर बॅरिकेड
- प्रत्येक वॉर्डात कृत्रिम विसर्जन टाक्या उभारा – विसर्जन प्रक्रियेवर लक्ष ठेवण्याची आणि ट्रॅक करण्याची जबाबदारी वॉर्ड कार्यालयांची.
- या संकलन स्थळांवर मातीदाते मार्गदर्शन करण्यासाठी संकेत चिन्ह स्थापित करा.
- मातीच्या मूर्ती विसर्जनासाठी स्वतंत्र टाक्या तयार करा आणि जे घरी विसर्जन करतात आणि माती इथे आणतात त्यांच्यासाठी संकलन व्यवस्था.
- गोळा केलेल्या मातीचे प्रमाण मोजा
B. संकलन केंद्राची स्थापना:
- लक्ष्यित माती संकलनावर आधारित संकलन केंद्रांच्या आवश्यक संख्येची गणना करा:
– प्रत्येक संकलन केंद्र अंदाजे 500 किलो माती हाताळू शकतो असे गृहीत धरा.
– 50 टन (50,000 किलो) माती गोळा करण्यासाठी, किमान 100 संकलन केंद्र (50,000 kg/500 kg प्रति पॉइंट) सेट करा.
- ही ठिकाणे संपूर्ण शहरात समान रीतीने वितरित करा जेणेकरून प्रत्येक प्रभाग कव्हर होईल.
- काही केंद्रीय तात्पुरती साठवण ठिकाणे ओळखा जिथे माती वर्गीकरण आणि मोजण्यासाठी आणली जाऊ शकते
C. पायाभूत सुविधा आणि उपकरणे:
- संकलनाच्या ठिकाणी कंटेनर आणि डबे द्या:
– प्रत्येक कंटेनर/बिनमध्ये 50 किलो माती असू शकते असे गृहीत धरा.
– किमान 1,000 कंटेनर/बिन्स (50,000 kg/50 kg प्रति कंटेनर) बसवा.
- नियमितपणे भरलेले कंटेनर गोळा करण्यासाठी आणि त्यांना तात्पुरत्या साठवणुकीच्या ठिकाणी नेण्यासाठी वाहतूक वाहनांची व्यवस्था करा. .
D. स्वयंसेवक आणि कर्मचारी:
- विसर्जनाच्या ठिकाणी संकलनाच्या प्रक्रियेवर चर्चा करण्यासाठी स्वच्छता कर्मचाऱ्यांचे प्रशिक्षण घ्या.
- स्वयंसेवकांची भरती करण्यासाठी NGOS ला आमंत्रित करा आणि संकलन बिंदू व्यवस्थापित करण्यासाठी आणि स्वच्छता कर्मचारी आणि भाविकांना मदत करण्यासाठी स्वयंसेवकांना प्रशिक्षण द्या.
- त्यांना आवश्यक सुरक्षा उपकरणे आणि मातीच्या मूर्ती सुरक्षितपणे हाताळण्यासाठी प्रशिक्षण द्या.
E. देखरेख आणि पर्यवेक्षण:
- प्रत्येक विसर्जनाच्या ठिकाणी संकलन प्रक्रियेवर लक्ष ठेवण्यासाठी पर्यवेक्षक नियुक्त करा.
- प्रत्येक संकलन स्थळावरून केंद्रीय कार्य दलाकडे नियमित अपडेट्स आणि फीडबॅकची खात्री करा.
3. कारागिरांना गोळा केलेल्या मातीचे वितरण
A. ठराविक कालावधी ची साठवण आणि प्रक्रिया:
- ठराविक कालावधी ची साठवण सुविधा उभारा जिथे गोळा केलेल्या मातीच्या मूर्ती साठवल्या आणि त्यावर प्रक्रिया करता येईल.
II.इतर कोणत्याही सामग्रीपासून माती मोजण्यासाठी, स्वच्छ करण्यासाठी आणि वेगळे करण्यासाठी सुविधांची व्यवस्था करा.
B. वाहतूक:
- प्रक्रिया केलेली माती स्थानिक कारागिरांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी वाहतूक योजना विकसित करा.
- वेळेवर आणि कार्यक्षम वितरण सुनिश्चित करण्यासाठी स्थानिक वाहतूक प्रदात्यांशी समन्वय साधा.
- आवश्यक ट्रकच्या संख्येची गणना करा:
– 2 टन सरासरी ट्रक वाहतूक क्षमता गृहीत धरा.
– 50 टन संकलित माती (50,000 kg/2,000 kg प्रति ट्रक) वाहतूक करण्यासाठी किमान 25 ट्रक ट्रिप आवश्यक असतील.
C. वितरणाचे वेळा पत्रक:
- कारागिरांना माती वितरणासाठी वेळा पत्रक तयार करा:
– प्रारंभिक संकलन टप्पा: विसर्जन दरम्यान 5 दिवस.
– प्रक्रिया टप्पा: पुढील 5 दिवस.
- वितरण टप्पा:
– पुढील 5 दिवसांमध्ये, विसर्जनानंतर 15 दिवसांच्या आत सर्व माती वितरित केली जाईल याची खात्री करा.
III. मातीचे समान वितरण सुनिश्चित करून, कारागिरांना बॅचमध्ये वितरणाचे वेळापत्रक करा:
– जर 50 टन माती 50 कारागिरांमध्ये वितरीत करायची असेल तर प्रत्येक कारागिराला अंदाजे 1 टन माती मिळेल.
- गुणवत्तेची खात्री करण्यासाठी आणि कोणत्याही कारागिराला ओव्हरलोड करण्यापासून रोखण्यासाठी लहान, आटोपशीर बॅचमध्ये वितरित करा.
D. कारागीर सहयोग:
- स्थानिक कारागिरांना डिलिव्हरीच्या वेळापत्रकाबद्दल माहिती द्या आणि ते माती प्राप्त करण्यासाठी आणि साठवण्यासाठी तयार असल्याची खात्री करा.
- नवीन मूर्तींवर माती प्रक्रिया करण्यासाठी कारागिरांना आवश्यक मदतआणि संसाधने प्रदान करा.
E.. प्रोत्साहन आणि समर्थन:
- मोहिमेत सहभागी होण्यासाठी कारागिरांना प्रोत्साहन द्या. जसे की साहित्यावरील अनुदान, ओळख आणि प्रचारात्मक समर्थन.
- शाश्वत पद्धती आणि पुनर्नवीनीकरण केलेल्या माती वापरण्याचे फायदे कारागिरांसाठी प्रशिक्षण सत्रे सुलभ करा.
F. दस्तऐवजीकरण आणि अहवाल:
- गोळा केलेल्या, प्रक्रिया केलेल्या आणि कारागिरांना वितरित केलेल्या मातीच्या नोंदी ठेवा.
- मोहिमेच्या प्रगतीचा नियमित अहवाल तयार करा आणि भागधारकांसोबत शेअर करा.
4. मोहिमेनंतरचे पुनरावलोकन, अभिप्राय आणि पाठपुरावा
A. मूल्यमापन:
- मोहिमेच्या परिणामकारकतेचे सखोल मूल्यमापन करा आणि सुधारण्यासाठी क्षेत्रे ओळखा.
- महापालिका कर्मचारी, स्वयंसेवक,मातीदाते आणि कारागीर यासह सर्व भागधारकांकडून अभिप्राय गोळा करा.
B. अहवाल देणे:
- मोहिमेचे परिणाम, आव्हाने आणि शिकलेले धडे यांचा तपशील देणारा सर्वसमावेशक अहवाल तयार करा.
- पालिका अधिकारी, इकोएक्सिस्ट फाउंडेशन आणि इतर संबंधित भागधारकांसह अहवाल शेअर करा.
- माझी वसुंधरा अभियानाला माती संकलन आणि पुनर्वापराचा अहवाल शेअर करा.
C. सतत सुधारणा:
- मोहिमेच्या भविष्यातील पुनरावृत्तीसाठी SOP सुधारण्यासाठी अभिप्राय आणि मूल्यमापन परिणाम वापरा.
- पुढील सणाच्या हंगामासाठी सुधारणा लवकरात लवकर अंमलात आणण्यासाठी योजना करा.
D. पुनर्नवीनीकरण केलेल्या मातीच्या मूर्तींसाठी बाजारपेठ विकसित करा
मातीचा पुनर्वापर करणाऱ्या कारागिरांना त्यांच्या पुनर्नवीनीकरण केलेल्या मातीच्या मूर्तींची विक्री करण्यासाठी विपणन समर्थन
या तपशीलवार पायऱ्यांचे अनुसरण करून, महाराष्ट्रातील महानगरपालिका पुनरावर्तन मोहीम यशस्वीपणे राबवू शकते, राज्यभर आणि महाराष्ट्रातील प्रत्येक महानगरपालिकेत गणेशोत्सवाचा शाश्वत आणि पर्यावरणपूरक उत्सव सुनिश्चित करू शकते.
हा दस्तऐवज 2022 आणि 2023 या वर्षांमध्ये पुणे शहरात अवलंबलेल्या मॉडेलच्या आधारे पुनरावर्तन कोअर टीमने(PCT) तयार केला आहे.
PUNARAVARTAN बद्दल अधिक माहिती www.punaravartan.org या वेबसाइटवर वाचा.
पुनरावर्तन ही एक मोहीम आहे जी इकोएक्सिस्ट फाउंडेशनने सुरू केली आहे आणि देशभरातील 22 हून अधिक संस्थांच्या सहकार्याने राबविली आहे.
2024 मध्ये त्याची अंमलबजावणी होईल.
पुणे | PCMC | ठाणे | सांगली | सावंतवाडी | संभाजीनगर | महाड
